|
هر چند که از قدمت و تاریخ اولیه فرشبافی در استان کردستان اطلاعات دقیقی وجود ندارد، اما به اعتبار قالی‌های موجود در موزه فرش ایران و گالری‌های اروپایی و آمریکایی می‌توان قدمت فرشبافی را در استان طولانی دانست.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه‌ی کردستان، امروز قالی کردستان بیشترین شهرت خود را مدیون بافندگان مرکز شمالی کردستان(سنندج و بیجار) که دارای سوابق طولانی‌تر در قالیبافی و گلیم‌بافی هستند، می‌باشد که مضمون برخی از نقوش آنها (باغی و گلستان)، تاریخی بیش از هزاران سال برای این صنعت رقم می‌زند.
از قدمت قالیبافی در کردستان منابع و اطلاعات دقیقی در دسترس نیست، اما می‌توان اعتبار قالی کُردی و قدمت فرشبافی در کردستان را صدها سال پیش دانست.
براساس مطالعات انجام شده، کردستان ایران از نقطه نظر قالیبافی دارای دو قطب فعال است که یکی از آنها شهر سنندج و دیگری بیجار است.
قالیبافی و پیشرفت آن در سنندج را تا حد زیادی باید مرهون مقامات محلی دانست که در سده‌های پیش در آنجا حکومت می‌کرده‌اند و از این هنر و سایر هنرها حمایت می‌کرده‌اند، بنابراین می‌توان برای آن حداقل سابقه‌ای حدود ۱۰۰ سال را در نظر گرفت، اما شهرت سنندج بیشتر به‌واسطه‌ی گلیم‌های بسیار نفیس آن که دارای آوازه جهانی است، می‌باشد.
ساختار دشت‌ها و کوهپایه‌های کردستان یکی از مناطق مهم گله‌داری کشور است که گوسفندان آن نیز معمولاً از نژادهای «کُردی» و «مریوانی» است، پشم مصرفی در قالیبافی سنندج بیشتر از نوع دستریس و بسیار نازک بوده تا حدی که گاهی اوقات تفکیک و تشخیص نخ‌های دستریس و کارخانه‌ای مشکل است، قالی‌های سنندج به روش ترکی چله‌کشی می‌شوند و چله‌ها امروزه از جنس پنبه هستند.
قالی‌های اصیل کردستان به‌ویژه سنندج از نوع یک پود ضخیم است که به نظر می‌رسد استفاده از یک پود در بافت قالی متأثر از دست بافته‌هایی چون گلیم، گبه و ... باشد، اما امروزه در بافت قالی‌ها از هر نوع پودی استفاده می‌شود.
دارهای مورد استفاده در مناطق شهری عمودی و از نوع ثابت است، رج شمار فرش‌های قدیمی سنندج بین ۱۵ و حداکثر ۲۵ متغیر بوده‌اند، اگرچه در معدود نمونه‌های نفیس و منحصر به فرد رج شمارهای بالاتر نیز دیده شده، اما قالی‌های امروز سنندج دارای رج شماری بین ۲۵ تا ۳۵ هستند.
یکی از ویژگی‌های بارز قالی‌های سنندج، پرزهای کوتاه آن است که معمولاً پرداخت و قیچی آن در زمان بافت انجام می‌شود.
با وجود آنکه گره نامتقارن در میان اهل فن به «گره فارسی» و یا «گره سنه» (نام قدیمی آن شهر) معروف است، با این حال فرش‌های سنندج با گره‌ای از نوع متقارن و یا به عبارتی گره ترکی بافته می‌شوند.
بکارگیری الیاف کاملاً تابیده شده توسط قالیبافان موجب شده که گره‌های فرش آنان در پشت فرش به خوبی دیده شود، تمایل بافندگان در نوع بافت بیشتر به قالی‌های «لول بافت» است.
فرش بیجار
بیجار به‌عنوان یکی از متقدمین صنعت فرش بافی در ایران به حساب می‌آید، مناطق قالیبافی در گذشته و حال، شامل شهر بیجار و روستاهای اطرافش است.
شمار فراوانی از قالی‌های قدیمی کردستان که هم‌اینک در موزه‌های بزرگ فرش در داخل و خارج کشور نگهداری می‌شوند از قالی‌های بافت بیجار هستند.
قالیبافی در این شهر سابقه دیرینه‌ای دارد و قدمت بافت قالی‌های تاریخ دار بیجار(موجود در خارج از کشور) به سال ۱۲۶۶ (ه.ق) بر می‌گردد.
ویژگی‌های فرش بیجار
ویژگی شاخص فرش بیجار، ساختار متراکم این قالی‌هاست، بافت آنها به گونه‌ایست که نمی‌توان آنها را تا کرد.
در مراحل اولیه تجارت فرش، این گونه فرش‌ها را «لول» می‌نامیدند، این کلمه بیانگر استحکام بیش از حد فرش‌های بیجار است.
برای تولید این فرش که مانند تخته محکم است، یک پود بسیار ضخیم را علاوه‌بر یکی دو پود نازک، وارد بافت فرش می‌کنند، این عمل به صورت متناوب در تار و پود فرش تکرار می‌شود، با کوبیده شدن گره‌ای فرش توسط شانه آهنی، بافت فرش بسیار محکم‌تر می‌شود.
نقش فرش‌های این منطقه بیشتر شامل طرح‌های منظم است و به نسبت نوع روستایی آن، دارای خطوط ملایم‌تر و نقش مایه‌های طبیعی‌تری است.
در این طرح‌ها، نقوش کلاسیک ایرانی بزرگ شده و در کنار نقش‌هایی که تحت تأثیر مدل‌های روستایی و قبیله‌ای است، دیده می‌شوند.
قالیچه سنندج
قالیچه سنندج از لحاظ سبک کاملاً متفاوت است و با محصولات دیگر نقاط ایران هیچ شباهتی ندارد.
قدمت، کیفیت و ظرافت قالی سنندج به حدود سه قرن پیش یعنی زمان تبدیل شدن سنندج به مرکز استان کردستان بر می‌گردد.
فرش‌های ایلیاتی و روستایی
قالی‌های بافت روستا به‌علت استفاده از پودهای ضخیم پشمی، دارای بافت سنگین و پرزهای بلند و گوشتی هستند، از این‌رو، آنها را در اصطلاح محلی «خرسک» می‌نامند، طرح این قالی‌ها بیشتر هندسی است، طراحی این فرش‌ها به صورت «ذهنی بافت» اجرا می‌شود، به این معنی که هر بافنده در بافت نقشه‌ای خاص مهارت می‌یابد و طرح کلی آن را در ذهن خود حفظ می‌کند و هربار بر طبق سلیقه خود آن را می‌بافد، رنگ زمینه بیشتر این قالی‌ها تیره است و طرح‌ها با تضاد رنگی مشخص بر آن قرار می‌گیرد.
طرح‌های قالی کردستان
طرح ماهی درهم، عمده‌ترین طرح مورد استفاده قالی سنندج است، هر چند که در گذشته طرح‌های متنوعی در این شهر بافته می‌شد اما امروزه، بخش اعظم قالی‌های دستباف این شهر، طرح ماهی درهم(هراتی) است که در قالب‌های گوناگون لچک ترنج(که در زبان محلی آن را کلاه فرنگ می‌گویند)، سه ترنج و ... بافته می‌شود.
اگر چه نمی‌توان طرح‌های گسترده را دسته‌بندی کرد اما می‌توان آنها را تحت‌عنوان‌هایی بررسی کرد:
طرح بته جقه، جقه‌های کردستان با بته جقه‌های مناطق دیگر چون کرمان، قم و ... تفاوت دارد، مانند جقه چارکی، جقه توپی، جقه بادامی، جقه نیم گره‌ای ، جقه گره‌ای، جقه و مروارید، جقه و قندیل، جقه زمردی، جقه پا شتری و ...
طرح گل فرنگ، با ورود پارچه‌های خارجی به ایران، کاربرد طرح گل فرنگ در بسیاری از صنایع‌دستی ایران رایج شد که از آن جمله گل فرنگ‌های متداول صنایع‌دستی در کردستان است, مثل «گل جرسه» که از پارچه‌های ژرسه فرانسوی گرفته شده است، «دسته گل»(گل محمدی) که شامل دسته‌های گل رز و یا «گل میرزاعلی» و ... است.
طرح گل و بلبل، این طرح دسته‌هایی از گلها که همراه با شاخه‌هایی که بر روی آن پرندگان قرار دارند، در طرحی موسوم به «عروس و داماد»، علاوه‌بر این گلها و پرنده‌ها، آدمک‌هایی نیز اضافه می‌شوند.
گل وکیلی، زمینه‌ای پر از گل‌های تجریدی که در میان آنها نگاره‌های دیگری نیز نقش شده است.
همانگونه که آمده است امروزه بافت این طرح‌های متنوع بسیار کم شده و می‌توان گفت در پایان جنگ جهانی دوم، بافندگان سنندج این طرح‌ها را کنار گذاشتند و اینک «ماهی سنه» از نقشه‌های رایج سنندج است.
|