رنگرزی شیمیایی

در قرن 18 میلادی دراروپا، فن رنگسازی برای اولین بار به صورت صنعت درآمد و از موادی چون «ماستیک» Mastic و «کپال» Copal و روغن بذرک و یا کتان برای ساختن رنگ استفاده شد.

 

 

 

در سال 1834 «رونگ» در آزمایشهای خود به رنگهای متعددی دست یافت و در سال 1856 شیمیدان جوان انگلیسی به نام «ویلیام هنری پرکین» از طریق سنتز (تهیه مصنوعی و شیمیایی مواد) اولین رنگ مصنوعی رابه وجود آورد. این ماده رنگی موسوم به «آنی لین» که با عمل اکسیداسیون آن با بیکرومات پتاسیم k2cr2o7  رنگ ارغوانی درخشانی حاصل میکرد. با ایجاد کارخانه ای در «گرین فورد» نزدیک لندن، این محصولات ساخته شده و وارد بازار مصرف گردید. ازاین تاریخ به بعد انواع ماده های رنگی مصنوعی تولید شد.

دو سال بعد، در سال 1858، توسط «ورگن» رنگ «فوکسین»، اولین دسته رنگهای «تری فنیل متان» کشف و به بازار عرضه شد.

در ادامه کشفیات قرن نوزدهم:

در سال 1862، توسط گریس، رنگهای «آزو» (Azo dyes) کشف شد.

در سال 1868، لیبرمان و گرابه شیوه های جدید تولید رنگ از طریق اشباع را گرد آوردند.

در سال 1876، توسط «ویت» تئوری ساختمان شیمیایی رنگ عرضه شد.

در سال 1880، توسط دانشندان انگلیسی، رنگهای آزو نامحلول به دست آمد.

در سال 1883، توسط والتر و عرضه آن توسط گایگی، رنگ استیلنن انجام شد.

و در قرن بیستم باافزایش روز افزون اختراعات و اکتشافات صنعت رنگسازی رو به تکامل خود نهاد و انواع رنگهای بی شماری عرضه و به بازار فرستاده شد.

 

 انواع رنگهای شیمیایی

رنگهای شیمیایی که امروزه در روی پشم به کار برده می شوند صرف نظر از رنگهای بازیک که مصرف آن در مورد قالی از نظر کارشناسان این فن مردود است به قرار ذیل می باشد:

 

رنگهای اسیدی: این دسته از رنگها شامل اسیدی قوی، رنگهای اسیدی میلینگ و رنگهای سوپر میلینگ می باشند.

رنگهای پر متالیزه یا رنگهای متالیک:این رنگها به واسطه وجود یک کمپلکس فلزی در داخل ملکول رنگ ثبات فوق العاده ای در برابر شستشو و نور از خود نشان می دهد این رنگها بر 3 نوع می باشند:

 رنگهای پر متالیزه 1:1

 رنگهای پر متالیزه 1:2

 رنگهای راکتیو پر متالیزه

رنگهای دندانه ای:این دسته رنگهایی هستند که کاربرد آنها مانند رنگهای طبیعی میباشد چون این رنگها با دندانه کروم بهترین ثبات ممکنه را بدست می دهند لذا این رنگها به نام رنگ های کرومی نیز شناخته می شوند.

رنگهای خمی:به جز نیل شیمیایی عده محدودی از این رنگها در روی پشم پیشنهاد شده است ثبات این رنگها فوق العاده خوب است ولی طرز کاربرد آنها نسبتاً مشکل می باشد و عدم توجه به نکات عمده رنگرزی آن باعث پوسیدگی پشم و یا دو رنگی خواهد شد.

 رنگهای ری اکتیو:این دسته ازرنگها جدیدترین نوع رنگ است که به بازار عرضه شده اند مصرف عمده آنها بیشتر در الیاف سلولزی است ومصرف آنها در پشم بسیار محدود است این رنگها بسیارشفاف و ثبات آن روی پشم خوب می باشد.

رنگهای مستقیم:این دسته دارای ثبات ضعیف تا متوسط در روی پشم هستند ومعمولاً پشم را در حمام خنثی یا اسیدی ضعیف رنگ می کنند.

رنگهای گوگردی:رنگهایی که از ذوب ترکیبات عالی با سولفیت سدیم Na2S حاصل می شود، جزو رنگهای گوگردی به حساب می آید. باید به خاطر داشت که هر رنگی را که دارای گوگرد است نمیتوان از این دسته دانست. این رنگها غیر محلولند و در احیا کننده هایی مانند هیدروسولفیت سدیم NaS2O4   و سولفیت سدیم Na2S و همچنین ماده ای به نام «رنگالیت» حل و قابل جذب میگردد. این گروه رنگها بیشتر در رنگرزی کاغذ، چوب و چرم و همچنین در چیت سازی مصرف می شود.

 

فواید و مضرات رنگرزی شیمیایی در الیاف قالی ایران

یکی از ویژگیهای مهم فرش ایرانی کاربرد رنگ و رنگرزی در آن است که در بازتاب عصر کهن و چند هزار ساله توانسته است بااستفاده از طبیعت چهار فصل و زیبای ایران زمین به نیازهای خود دست یابد و عرصه ای از جهان رنگی و بهار جاودانه را از دست بافته های خود به منصه ظهور رسانده و در نهایت با ترکیب بندی مناسب و با هویت کاملاً منطقه ای و ایرانی، خود را شاخص ترین هنر بومی معرفی کند.  

با گذشت زمان و رسیدن به عصر حاضر پای رنگهای شیمیایی به ایران باز شد و این تجربه نخستین بار با استفاده از رنگ های جوهری و گروهی از رنگهای اسیدی قوی، که در برابر نور و شستشو دوام زیادی ندارد به کار گرفته شد و در نتیجه برای همگان این باور پدید آمد که کیفیت رنگهای گیاهی از رنگهای شیمیایی بهتر و مناسب تر است، هر چند که تهیه رنگهای گیاهی دشوارتر است. بنابراین، بسیاری از صاحب نظران و دست اندرکاران فرش بر این باورند که رنگهای شیمیایی دارای ثبات خوبی در برابر نور و شستشو و سایش نیستند، در صورتی که رنگهای طبیعی و گیاهی ازاین ثبات برخوردارند. تردیدی نیست که کلیه نیازهای بشر از طبیعت تأمین میگردد، این نکته نیز روشن است که بسیاری از این امکانات و ذخایر طبیعی روزی پایان خواهند یافت. افزایش جمعیت و نیاز افزون بشر به زمینهای کشاورزی و محصولات خوراکی دیگر جایی برای کشت و پرور گیاهان صنعتی نمی گذارد. به همین علت با توسعه و پیشرفت علم در تمامی زمینه ها و استفاده بیشتر از طبیعت و دستیابی به روشهای جدید و صرفه جویی در وقت وهزینه، سبب روی آوردن به شیوه های تولید مصنوعی و شیمیایی گردید و در این زمینه تلاشهای بسیاری انجام گرفت.

استفاده گسترده و بی رویه از مواد و رنگهای شیمیایی موجب آلودگی شدید محیط زیست می شود که رسانه های گروهی بارها از خطرات آن سخن گفته اند. بازتاب مهم صنعت رنگرزی با مواد طبیعی بیشترین کاربرد خویش را در هنر و صنعت فرشبافی به جای گذاشته است و قالی ایران صنعتی کاملاً مستقل محسوب می شود که ضمن رفع نیازهای مصرفی دارای حالتی هنری نیز هست. دست اندرکاران تولید قالی ایران که از مواد اولیه ارزان و فراوان، فرآورده های گران قیمت به وجود می آوردند، از گذشته های دور و دراز از شهرتی زیاد برخوردار بوده اند.

متأسفانه طی سالهای گذشته به دلیل بالا بودن میزان تقاضای قالی ایران، اگر نه همه، ولی بسیاری از دست اندرکاران این حرفه، که اکثراً خود نیز نقشی در تولید نداشتند و بیشتر به صورت واسطه عمل می کردند، استفاده از رنگهای بی ثبات شیمیایی را جانشین رنگهای مقاوم و آسیب ناپذیر گیاهی ساختند و تا حد امکان از کیفیت مواد اولیه و تنوع نقوش کاستند.