دار یا دستگاه قالیبافی

      دارها به دو نوع، دار عمودی و دار افقی دسته بندی می‌شوند که در منطقه ترکمن صحرا از زمان‌های بسیار قدیم تا به امروز از دار افقی که به صورت خوابیده روی زمین قرار می‌گیرد استفاده می‌شود. و به ترکمنی به آن «قراما» گویند این دستگاه چهارچوبی است که جنس آن از چوب بوده و از دو تیر سردار و زیر دار و تیرهای راست رو و چپ رو تشکیل شده که به وسیله گوه‌ها به یکدیگر وصل می‌شود. و یا دارها فلزی می‌باشند که در این صورت به وسیله پیچ و مهره به یکدیگر وصل می‌شوند و در هنگام بافت نیز با پیچاندن آنها می‌توان چله‌ها را شل یا سفت نمود. در هنگام برپا‌کردن دار باید دقت شود موقعی که تیرها را به یکدیگر وصل می‌کنیم زوایای آنها قائمه باشد که بعد از اتمام کار قالی کج و یا به اصطلاح سرودار نشود.

با توجه به ابعاد فرشی که در نظر داریم بافته شود داری متناسب با آن تهیه می‌کنیم، دار افقی فضای زیادی را اشغال می‌کند و چون بافنده مجبور است روی دار به صورت چمباتمه بنشیند دچار ناراحتی‌های کمر و چشم می‌شود ولی برپاکردن و تهیه کردن دار افقی راحت‌تر از دار عمودی است. دار عمودی در کل مزایائی بیشتری نسبت به دار افقی دارد، از قبیل اینکه فضای کمتری را اشغال می‌‌کند در این حالت بافنده کمتر به ناراحتی‌های کمر و چشم دچار می‌شود چون بافنده پشت دار روی نشیمنگاه به صورت صاف قرار گرفته و قدرت مانور بیشتری دارد به این خاطر امروزه در بیشتر مناطق ایران از دار عمودی استفاده می‌شود. ولی در منطقه ترکمن صحرا هنوز نیز بر حسب عادت دیرینه از دار افقی بیشتر استفاده می‌کنند تا دار عمودی.

کوجی

وسیله‌ای چوبی یا فلزی می‌باشد که از آغاز تا پایان بافت قالی بر روی دار باقی می‌ماند. کوجی میله‌ای به طول کمی بیشتر از عرض دار و به قطر تقریبی ۴ یا ۶ سانتی‌متر می‌باشد و به کمک پایه‌های کوچک به روی دار قرار می‌گیرد کوجی در دارهای افقی برای کنترل عرض قالی در حین بافت و همچنین برای نظم و انسجام بخشیدن به تارها و نیز برای جدا کردن تارهای زیر و روی قالی استفاده می‌شود.

شانه یا دارق

این وسیله دارای دندانه‌های فلزی با فاصله منظم و دسته چوبی یا فلزی می‌باشد. وزنی در حدود نیم کیلو داشته و برای کوبیدن و قرار دادن پود در بین تارها بعد از هر رج بافت می‌باشد.

کاردک یا کثر

این وسیله نیز یکی از ابزار قالیبافی می‌باشد که از آن برای بریدن سر خامه‌های اضافی بعد از گره‌زدن استفاده می‌شود و دارای تیغه فلزی است که یک طرف آن تیز می‌باشد و دسته‌ای چوبی و سبک که به راحتی بتوان با آن کار کرد.

قیچی

قیچی قالیبافی که مخصوص بریدن پرزهای اضافی بعد از یک یا دو رج گره زدن می‌باشد. قیچی از ابزاری می‌باشد که لازم است همیشه تیز و بران تا در هنگام پرداخت و قیچی کاری مشکلی ایجاد نکند.

چله یا اِرِش

چله تارهای قالی را تشکیل می‌دهد که پایه و اساس فرش‌ها می‌باشند و از الیاف مختلفی مانند پشم، پنبه و ابریشم تهیه می‌شوند، که این الیاف با توجه به خصوصیات فیزیکی و شیمیائی خود دارای مقاومت‌های متفاوت می‌باشند. در مقابل (حرارت، رطوبت و مواد شیمیائی) تاب زیاد نخ چله موجب افزایش مقاومت و استحکام قالی می‌شود نخ‌های چله دارای نمره و تعداد لا بوده و هر یک از آنها با توجه به رجشمار قالی انتخاب شده و به کار می‌رود. به عنوان مثال نخ چله پنبه‌ای که دارای نمره ۲۰ و ۱۲ لا می‌باشد برای فرشی با رجشمار ۲۵ تا ۳۰ مناسب است. در گذشته بیشتر از نخ چله پشمی و ابریشمی استفاده می‌شده ولی در حال حاضر بیشتر از نخ پنبه‌ای برای چله استفاده می‌شود.

پود یا آرقاچ

نخ پود بیشتر از جنس پنبه می‌باشد اما در گذشته از نخ پشمی و ابریشمی نیز به عنوان پود استفاده می‌کردند. پود مانند ملاتی عمل می‌کند که در بین هر ردیف از آجرهای ساختمان قرار می‌گیرد و ردیف قبلی را به ردیف بعدی پیوند می‌دهد. در قالی نیز نخ پود بعد از هر رج گره زدن از بین تارهای چله در عرض فرش عبور کرده و به وسیله شانه کوبیده می‌شود. تا هر کدام از گره‌ها مرتب در جای خود قرار گیرند و به اصطلاح رج قبلی را به رج بعدی می‌دوزد.

در گذشته از دو نخ پود به ضخامت یکسان در هر رج استفاده می‌کردند. یعنی بعد از بافتن یک رج از قالی یک نخ پود را هنگام جلو آوردن هاف که در این موقع تارهای زیر و رو از یکدیگر جدا شده و فاصله‌ای در بین آنها به وجود می‌آید عبور داده که این عمل را به اصطلاح چکمه می‌گویند و پود دیگر را هنگام عقب بردن هاف و ایجاد فاصله در بین تارها به وسیله فشار دست که در قسمت پشت کوجی به چله‌ها وارد آورده عبور داده که این عمل را به اصطلاح اِتمه می‌گویند.

امروزه در قالی‌های ترکمنی بیشتر فقط از یک پود با توجه به رجشمار قالی استفاده می‌شود به عنوان مثال برای قالی با رجشمار ۲۵ از نخ پودی با نمره ۳۲ و ۳ لا استفاده می‌شود نخ پود بر خلاف نخ چله نباید تاب زیاد داشته باشد. تاب زیاد پود در حین بافت لبه‌های قالی را به طرف داخل (پشت) لوله می‌کند و یا تو رفتگی در کناره‌های قالی ایجاد می‌گردد که این موارد از عیوب قالی به شمار می‌روند و باعث کاهش ارزش قالی می‌گردند.

سایر ابزارها

- چاقو: براى بريدن رشته‌هاى خامه.

- قلاب: براى پيش کشيدن تار و گره زدن خامه.

- سيخک: براى کشيدن پود از بين تارهاى چله.