|
طرح، نقش و رنگبندي قالي بلوچ خراسان
منبع : سایت کارپتور
نويسندگان:
عبدالله احراري / محقق فرش و مدرس دانشگاه آزاد اسلامي بيرجند
امين الدين حاجي / عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي بيرجند
رؤيا نظامي / دانشجوي کارشناسي فرش دانشگاه آزاد اسلامي بيرجند
مهمترين گروه هاي طرح هاي قالي بلوچ عبارتند از :
1- محرابي:
محرابي يكي از فراگيرترين طرحهاي قالي بلوچ خراسان به شمار مي آيد. اين طرح يادآور محراب مي باشد يعني همان مكاني كه درمساجد ويژه نماز گذاردن امام جماعت مي باشد . گر چه بافت اين طرح نزد اكثر قبايل مشهور به بلوچ خراسان رايج مي باشد اما مرغوبترين قاليچه هاي محرابي يقيناً در حوزه خواف بافته مي شود سجاده هاي بلوچي خراسان تقريباً در سراسر جهان شناخته شده اند زيرا اولاً داراي رنگبندي خاص و انحصاري بلوچ خراسان ميباشند ثانياً محراب بدون استثناء حالت نمكدان دارد كه فاقد ستونها و سرستونهاي رايج در سايرقاليهاي محرابي است ثالثاً درطرفين محراب جايگاه گذاشتن دو دست در هنگام رفتن به سجده مشخص مي باشدكه معمولاً در مورد قاليچه هاي منسوب به بلوچهاي اصيل به نقشمايه پنجه مشخص شده است رابعاً صرف نظر از تعداد بسيار كمي از سجاده هاي ايل بهلولي كه ممكن است داراي برخي نقشمايه هاي حيواني بويژه پرندگان باشد در هيچ نوعي از ساير سجاده هاي بلوچ خراسان نقوش حيواني ديده نميشود استفاده از نقوش نباتي و هندسي فوق العاده ساده است خامساً ميان كار طرح سجاده اي بلوچ از يكي از نقشمايه هاي درختي، بوته، خشت ( قاب ) و ساير اشكال هندسي تزئين يافته است.
سجاده هاي بافت ايل تيموري در منطقه تربت جام معمولاً داراي زمينه آبي و محرابيهاي بافت اطراف تربت حيدريه و خواف داراي زمينه كرم يا شتري است.
درخت زندگي يكي از رايج ترين نقشمايه هايي است كه فضاي اصلي ميانكار را تزئين مي کند. هنگاميكه از نقوش درختي يا سايرنقوش داراي تقارن عمودي به منظور تزئين ميانكار طرح محرابي استفاده ميشود حالت كلي اين طرح فرمي صليب گونه مي گيرد كه اين نكته بسياري از نويسندگان خارجي را به اشتباه انداخته است بلحاظ اهميتي كه اين طرح نزد مردم بلوچ خراسان و بافندگان آنها داشته و دارد. نمونه هاي مختلف اين نقشه را در تصاوير ملاحظه مي نمائيد.
2- طرح قابي:
قالي هاي بلوچي خراسان با طرح قابي نيز همچون ساير طرحها و نقوش اين اقوام داراي ويژگيهاي و خصوصيات انحصاري مي باشند كه ميتوان براحتي آنها از ساير طرحهاي قابي كه توسط ديگر بافندگان بويژه ساير عشاير ايران مي بافند تشخيص و تميز داد زيرا طرحهاي قابي بلوچ علاوه بر دارا بودن رنگبندي خاص اولاً فرم كلي آنها بصورت لوزي، شش ضعلي و هشت ضلعي است. ثانياً اين قابها در برخي موارد در كنار يکديگر ولي در اكثر موارد بصورت مورب و قطري چيده ميشوند. ثالثاً برخي از طرح هاي قابي بلوچ خراسان بصورت يك تا هشت خشت در يك رديف عمودي قرار مي گيرند كه البته هر مقدار اين خشت ها مشابه يكديگر (از نظر رعايت اندازه و...) باشند قيمت دستبافته نيز بيشترخواهد بود.
تيره هاي مختلف تيموري اين طرح را با كيفيت بهتري بافته اند اگر چه اين طرح توسط عربهاي فردوس، بلوچهاي اطراف بجستان (جمهوري) و ساير اقوامي كه در بخش يافته هاي اسنادي ذكر گرديد اين طرح را مي بافند نقشمايه مورد استفاده در قابها ممكن است دو برگ تاكي متقابل به راس، اشكال هندسي، انواع گل و گياه، ماه و نيم ماه، مددخاني، حيات اشتر و... باشد.
بعداز قاليهاي محرابي بيشترين فراواني به نسبت ساير طرحها براي قالي هاي با طرح قابي مشاهده شده است.
3- طرح ترنجدار :
طرحهاي ترنجي بلوچ داراي تزئينات مرغي يا بقول دكتر حصوري قلاب گونه است. دربسياري از طرحهاي ترنجي بلوچ خراسان لچك نيز در جايگاه خود قرار گرفته كه غالباً ربع يكي از مداليونهاي مركزي فرش مي باشد. برخي از طرحهاي قابي بلوچ كه حالت خشت گونه دارند ميتوان در رديف طرحهاي ترنجي اين اقوام نيز به حساب آورد. اينگونه از طرحهاي قابي بلوچ خراسان انحصاري نيز ديده مي شوند كه عمدتاً توسط بلوچهاي ساكن اطراف نيشابور بافته مي شوند بخشي از آنها داراي خشت هاي هماهنگ و يكنواخت و تعدادي نيز از هماهنگي و يكنواختي خاص برخوردار نمي باشند كه بنظر ميرسد توسط بافندگان مبتدي بلوچ بافته شده باشد. براي تزئينات داخل ترنج عمدتاً از اشكال هندسي متشابه، نقشمايه هاي نباتي و... استفاده مي شود. ازنظر فراواني اينگونه طرحها درميان قالي بلوچ خراسان بعداز طرحهاي محرابي و قابي قرار مي گيرد.
4- طرح مرغي:
در قالي بلوچ پيوند عجيبي بين تگاره هاي مرغي و گياهي بويژه هر كجا كه قالي بلوچ خراسان داراي درخت زندگي است به چشم مي خورد آنجا كه بافنده بلوچ با استفاده از نگاره ها و نقشمايه هاي مرغي يك تا چند ترنج را مي سازد نماد باران بودن اين نقشمايه بيشتر آشكار مي گردد. خروس در نزد اقوام بلوچ بالاخص اقوام بهلولي و عرب از جايگاه ويژه اي برخوردار است. به طور کلي طرح هاي مرغي بلوچ را ميتوان به سه گروه طرح هاي داراي نقشمايه هاي منفرد مرغي ساده، طرح هاي داراي نقشمايه مرغ با پرندگان کاملا واقعي و طرح هايي که صرفا داراي تزيينات کله مرغي هستند تقسيم بندي نمود که گروه سوم در طبقه بندي طرح هاي مرغي قرار نمي گيرند.
از جلوه هاي شكوهمند و در عين حال ويژگي بارز و منحصر به فرد قالي بلوچ خراسان بويژه در بين دستبافته ها و قاليهاي ايل بهلولي خراسان و ايلات بلوچي كه در اطراف بجستان به قاليبافي مشغول مي باشند طرح مرغي است كه به صورتهاي مختلفي همچون نگاره هاي مرغي انتزاعي و تجريد يافته يا مرغان واقعي همچون طاووس، مرغابي، مرغ، خروس به تعداد يك، دو و پرجاذبه ترين حالت آن طرح چهار مرغ در اطراف "زيركوه" قاينات بافته مي شود.
قاليهاي با طرح مرغي بلوچ نيز بلحاظ ويژگيها و خصوصياتي كه در رنگبندي و فرم بافت مرغها دارند براي تمامي پيشكسوتان وآ گاهان فرش در جهان و حتي مقدار قابل توجهي از عوام شناخته شده اند. بسياري از كتب و مقالاتي كه در رابطه با فرش بلوچ يا فرشهاي شرقي و ايراني نوشته است تصويري از قاليچه هاي مرغي اين اقوام را بعنوان سمبل و الگوي توليد قالي هاي بلوچي خراسان را با خود دارند. اگر چه در رنگبندي طرحهاي مرغي مجموعا از رنگهاي روشن تري استفاده مي شود ولي خصوصيات كلي حاكم بر رنگبندي نقشه مرغي با ديگر طرحهاي بلوچ جنوب خراسان تفاوتي ندارد. مرغ هاي بافته شده درقالي بلوچ دقيقاً همان مرغ هايي هستند كه در قبايل بلوچ به پرورش آنها علاقه دارند.
 |
5-درختي:
تورج ژوله در رابطه با طرح درختي بلوچ دركتاب ارزشمند "پژوهشي در فرش ايران" مي نويسد : "نماد درخت در انواع هنر هاي ايراني از جمله تصاويري است كه تكرار و مداومت آن ذهن بسياري را بر خود مشغول داشته. در تمامي سفال ها و منسوجات، نقاشي ها و حتي حجاري ها ي تاريخ ايران، درخت چنان جايگاهي داشته كه حالت تقدس و احترام آميز آن حتي نزد هنرمندان شهرت فراوان دارد. زيبايي درخت هاي سرو منقوش بر ديوار نگاره هاي تخت جمشيد از جمله قديمي ترين آثاري است كه بيان اهميت و اعتبار اين آفريده پروردگار در ميان هنرمندان و شاهان هخامنشي است. اما بررسي زمان و نحوه انتقال تصوير درخت بر روي دست بافته هاي گره دار نياز به بررسي بيشتري دارد . احتمالا قديمي ترين و شايد هم ناب ترين نوع منقوش درخت سرو بر روي فرش گره دار را ميتوان بر روي گروهي از قاليچه هاي بلوچ خراسان مشاهده نمود كه به قاليچه هاي سجاده اي بلوچ شهرت دارند. بررسي هاي دقيق تر نگارنده برروي اين گروه از قاليچه ها كه از قدمت بيشتري برخوردارند و بافت آنها به حداقل ممكن كاهش يافته، دقيقا معرف درخت سرو بر روي اين قاليچه هاست." 7
اما گروه ديگر كه هم اكنون نيز به مقدار زياد بافته و در بازار مشهد ، همچنين تربت جام و حيدريه عرضه ميگردد و با نام نقش "برگ تاكي" شهرت دارند احتملا داراي سوابق بيشتري نسبت به قاليچه هاي گروه اول هستند اگرچه قديمي ترين نمونه هاي هر دو گروه بيش از 50 الي170 سال از عمر آنها نمي گذرد، اما بي ترديد احترام و تقدس هر دو درخت در شرق ايران به ويژه مركز خراسان و بالاخص در محدوده خواف داراي سوابقي بيش از 1500سال ميباشد.
هر چند بلوچ هاي خراسان در حال حاضر تنها بافندگا ن نقش درخت سرو و درخت تاك بر روي قاليچه هاي اين منطقه هستند، اما احتمال آن ميرود كه ساير بافندگان اين نواحي حتي قبل از مهاجرت تدريجي بلوچ ها به شرق ايران از اين دو نقش استفاده نموده باشند.
به احتمال قريب به يقين تاريخ تقدس و احترام درخت سرو در بين ساكنان شرق ايران، از جمله نواحي مركزي و شرق آن به تاريخ حضور زردشتيان در خراسان باز مي گردد. ناحيه اي كه امروز در خراسان به نام خواف شهرت دارد در زمان ماقبل حضور اعراب بزرگترين مركز حضور زردشتيان در شرق ايران بوده است. اما در تاريخ زردشتيان خراسان ماجراي درخت سرو كشمير از جايگاه والايي برخوردار است.
اگر چه اقوام بلوچ خراسان از درخت در طرحهاي محرابي استفاده مي نمايند ولي علاوه بر آن گروه قابل توجهي از اين قاليها با طرحها و نقوش درختي بافته مي شوند كه ممكن است از گروه درختان بيد مجنون، تاكي، سرو و بالاخره ممكن است درخت حالت چلچراغي را داشته باشد كه سياووش آزادي از آن ياد نموده است. ويژه گي بارز درختان بلوچ آن است كه داراي تقارن طولي بوده و معمولاً با برخي استثناء درختان از ابتدا تا انتها داراي برگ بيد يا تاك بوده و پراكندگي برگها و ساقه هاي درخت در تمام طول ميانكار (ارتفاع درخت) يكسان و يكنواخت مي باشد مطلب جالبتر آنكه در تمامي طرحهائي كه از درخت استفاده شده معمولاً حالت تك و انفرادي دارد و حتي يك مورد هم استثناء در مورد درختان بيد وجود ندارد و تنها درختان سرو بصورت قاب گونه در ميانكار حالت تكراري دارند. در طبيعت و محيط پيرامون زندگي اقوام بلوچ خراسان و حتي در مسير راههاي ارتباطي فيمابين شهرها و روستاهاي نوار مرزي شرق خراسان اين تك درختان و حتي روستاهايي كه نام يكه درخت، يكه توت و... را باخود دارند فراوان ميتوان ديد.
 |
6- بوته :
اين طرح كه از آن در ادبيات فرش تعابير مختلفي همچون نماد سرشعله آتش مقدس زرتشت، سرشاخه هاي درخت سرو، زن سر به گريبان كرده و بالاخره نماد بوته گياهي ارائه شده است، يكي از طرحها رايج قالي بلوچ خراسان بوده و مي باشد. بديهي است سه نوع بوته كه در قالي بلوچ خراسان ديده شد كه اولي ( تصاوير شماره 2 و 3 و 4 و 9) منحصر به بلوچهاي منطقه خواف و تربت حيدريه و دومي ( تصويرشماره 1) در منطقه سرخس كه تاحدودي تحت تاثير قالي كرد قرار گرفته است بافته مي شود. بوته نوع سوم نيز عمدتاً در قاليهاي بلوچ خراسان ايل بهلولي ديده مي شود ( تصوير شماره 10)
7- محرمات:
برخي از نقشمايه هاي مشهور بلوچ بويژه برگ تاك، نگار مرغي، اشكال متشابه هندسي بويژه مثلث و لوزي، نگاره هاي نباتي، بوته در قالب طرح محرمات در دو حالت محرمات با نوار طولي، محرمات با نوار مورب بافته مي شوند. اگرچه نوع نقشمايه اي كه در اين طرح در مناطق مختلف بلوچ خراسان بكار مي رود متفاوت است، ولي تقريباً در تمامي حوزه بلوچ خراسان بافته مي شود ولي مقدار توليد آن بصورت نسبي كم است.
8- افشان:
اگر چه جاذبه هاي طرحهاي مرغي ، قابهاي مورب وحتي ميناخاني راندارد ولي يكي از نقشه هاي رايج بلوچ خراسان است كه بالاخص بافندگان جان بيگي آنرا مي بافند . نقشه افشان بلوچ خراسان ممكن است بصورت قابهايي باشد كه حالت مربعي داشته وداخل آن با نقشه چشمه گل تزئين گردد. بلحاظ عدم استقبال بازار از طرحهاي افشان بلوچ مجموعاً توليد وبافت اين نقشه نيز كم است .
9- طرح مکرر:
طرح هاي مكرر از مشهورترين و رايج ترين طرح هاي اقوام هشت گانه بلوچ خراسان مي باشند. اکثريت قريب به اتفاق پيشکسوتان فرش بلوچ خراسان با اين عقيده دکتر دتريچ وگنر موافقند که طرح هاي مکرر به لحاظ راحتي بافت به مرور زمان در تمامي مناطق بلوچ خراسان گسترش يافته و امروزه از نظر کمي بيشترين مقدار توليد را به خود اختصاص مي دهند اگر چه طرح هاي مکرر از تنوع زيادي برخوردارند ( بسياري از طرح هاي قابي را مي توان در رديف طرح هاي مکرر به حساب آورد) ولي يکي از مشهور ترين طرح هاي مکرر بلوچ خراسان طرح کشميري يا هراتي است.
10- طرح حيواني و تصويري: اگر چه بخشي عمده اي از بافندگان بلوچ خراسان بنا به اعتقادات فرهنگي ومذهبي خود علاقه اي به بافت طرحهاي تصويري ندارند ولي بافندگاني كه درجنوب خراسان اسكان دارند بويژه بافندگان ايل بهلولي وبرخي از ايلات وعشايري كه درمنطقه قاسم آباد خواف اسكان دارند علاقمند به بافت طرحهاي تصويري دارند همچنين عشايرعرب وبلوچي كه دراطراف بيرجند و نهبندان زندگي مي كنند در قاليهاي خود نقوشي از ديو و... برروي قاليهاي خودمي بافند. در حوزه تربت جام و تايباد تعدادي طرح هاي تصويري با نشاني از حضرت محمد (ص) بافته ميشود . همچنين در طرح هاي حيواني بلوچ حيواناتي همچون گوزن ، آهو ، اسب ، شتر و .... بچشم مي خورد .
6-نقشمايه هاي قالي بلوچ :يافته هاي تحقيق دراين رابطه نشاندهنده فراواني وكثرت نقش مايه هايي است كه درقالي بلوچ خراسان بكاررفته است وباعنايت به اينكه در حوزه بلوچ خراسان اقوام متعددي زندگي مي كنند وهريك از اين اقوام اعم از بلوچ ، تيموري،بهلولي ، ترك ، كردوعرب مسير بسيار طولاني را طي نموده اند تا دربخش هاي شرقي ، جنوبي ومركزي خراسان مستقر شوند لذا طبيعي است كه دردستبافته هايشان شاهدكثرت نقشمايه باشيم دراين بخش از مقاله سعي ميگردد صرفاً آن دسته از نقشمايه ها كه اختصاص به قالي بلوچ خراسان داشته و دارد بيان گردد.
1-نقشمايه بوته : يقيناً اين نقشمايه يكي از فراگيرترين نقشمايه هاي قالي شرقي است ودر هرمنطقه اي بگونه اي تعبيرشده است. سرشعله هاي آتش مقدس زرتشتيان ، زني كه سربگريبان كرده ، مهر ، بوته گياهي كه شكوفه ندارد و... از مهمترين تعابيري است كه براي بوته بكار رفته است . اين نقشمايه درقالي بلوچ بويژه قاليهايي كه در مناطق سرخس و قاينات توليد ميگردد بصور مختلفي همچون تك بوته ، بوته جقه، آشتي آشتي ، قهر وآشتي مورداستفاده قرار مي گيرد
2-نقشمايه برگ بيدي يابرگ تاكي: اين نقشمايه بدفعات درطرحها ونقوش بلوچ خراسان ديده مي شود همانطور كه از نامش پيداست اين نقشمايه ازبرگ درخت بيد گرفته شده است درخت بيد جايگاه ويژه اي درمنطقه بلوچ خراسان داشته واز برگ آن نيز جهت بدست آوردن رنگ زرد استفاده مي نمايند اين موتيف يكي از موتيفهاي انحصاري واختصاصي بلوچ است كه علاوه بر ميانكار درحواشي فرش نيز بكار ميرود برخي مواقع از تكرار اين نقشمايه بصورتهاي مختلف طرحهاي متنوعي بافته شده است تصاوير طرحها و نقوش محرابي ودرختي نشاندهنده انواع موتيفهاي برگ بيدي بلوچ خراسان است . لازم به ذكراست كه دربرخي از مناطق بلوچ خراسان وهمچنين در برخي از كتب از اين نقشمايه بعنوان برك تاكي نيز نام برده شده است.
3-دوگلي : اين نقشمايه بيشتر دردستبافته هاوقاليهاي منطقه كوهسرخ كاشمر، جان بيگي خواف به فرمهاي مختلفي ديده مي شود اين نقشمايه بصورت يك واگيره تكرار گرديده وطرح زمينه قالي رابوجود مي آورد برخي تصاويرطرحها ونقوش قابي جايگاه اين موتيف را درطرحها ونقوش بلوچ خراسان نشان ميدهد.
4- نقشمايه قلمداني : همانطوركه در شكل ديده ميشود فرم كلي آن شبيه قلمدان است كه اطراف آن با پرندگان استيليزه شده تزئين يافته است از اين نقشمايه درقاليهاي قديمي بيشتر استفاده شده ودرقاليبافي فعلي بلوچ خراسان بندرت ديده مي شود.
5- نقشمايه بازوبندي : اين نقشمايه رابيشتر ميتوان دردستبافته هاي شهرستان نهبندان وعشاير كردي كه توليد كننده فرش به سبك بلوچ مي باشند ملاحظه نمود همچنين طايفه علي ميرزائي نيز ازاين نقشمايه استفاده مي كنند اساس اين نقشمايه مبتني بريك هشت ضلعي كه درچهار گوش آن چهار مربع قرارگرفته ودرداخل هرمربع يك مرغ استيليزه شده دوسر ديده مي شود.
6-نقشمايه كشميري يا ماهي درهم : همچون نقشمايه برگ تاكي يكي ازموتيفهاي رايج بلوچ خراسان است كه تقريباً درتمامي مناطق و نزد اكثر اقوام بلوچ رايج است. بعضي از اقوام همچون تيموريهاي سربزي به آن تغييرات ويژه اي داده اند . در اطراف باخرز بهلوليهاي خوشابي اين طرح را به فرم چهار ماهي دراطراف يك عرضي مي بافند بعيد بنظرمي رسد كه صرف تقليد نمودن باعث فراگير شدن اين طرح شده باشد.
7-نقشمايه حوضي : هرجاكه نشاني از ماهي ، مرغ وزندگي شرقي باشد يقيناً درآنجا اثري از حوض نيز خواهدبود اين موتيف از موتيفهاي اختصاصي بلوچهاي عربي مي باشدكه دراطراف بجستان وفردوس مشغول به توليد قاليچه هاي بلوچ عربي مي باشند.
8- نقشمايه چهل چراغ : يكي اززيباترين نقشمايه هاي بلوچ خراسان است . موقيف چهل چراغ درختي است كه داراي انواع گلهاي تزئيني است ونزديك ترين نقشمايه بلوچ به طرحهاي گردان است .
9- نقشمايه قابي: نقشمايه اي به شكل يك خشت با اضلاع پلكاني ياكنگره دار كه معمولاً در وسط آن چهار گوشي قرارميگيرد كه درداخل اين چهار گوش يك نشان يا نقش مايه هاي ديگر ديده مي شود ودرچهار طرفش چهار چتر قرار ميگيرد.
10- نقشمايه ماه ونيم ماه : اين موتيف درقاليچه هاي عرب فردوس ديده مي شود.
11- نقشمايه پنجه : يكي از ديگر از موتيف هاي كه درطرحها ونقوش بلوچ خراسان بويژه درطرحهاي محرابي دردوطرف محراب كار برد دارد نقشمايه پنجه است دتريچ وگنردرمقاله قاليهاي بلوچ وهمسايگان آنها دررابطه با اين نقشمايه مي نويسد:
((بلوچها همچنين از نقشمايه هايي كه ريشه اسلامي دارد استفاده مي كنند يكدست معمولاً برروي دو لچك گوشه بالائي قاليچه هاي سجاده اي آخوندي مي باشد كه اين دست در دنياي عرب مورد استفاده قرار ميگيرد . آن دستان فاطمه است كه بلوچها آنرا پنجه مي خوانند)) تصاويرمحرابي وشكل شماره 38.
12- ابروي عروس : موتيفي است به شكل كمان ياخط شكسته كوتاه كه معمولاً در حواشي نقوش بلوچ خراسان ديده مي شود.
13- نقشمايه پاي مرغ: اين موتيف عمدتاً درقاليچه هاي بلوچ مددخاني نهنبدان كاربرد داشته وحالت ساده شده پنجه مرغ مي باشد.
14- نقشمايه درختي: بويژه درطرحهاي محرابي و درختي قاليچه هاي بلوچي خواف ، تربت حيدريه ، تربت جام ديده مي شود ارتفاع درخت متناسب با طول متن فرش بوده وشاخه هاي اطراف آن از پايين تا بالا يكنواخت وداراي برگ تاكي است
15- نقشمايه چيات اشتر گل بزرگ هشت ضلعي كه دروسط آن نقشمايه شش ضلعي قرار ميگيرد به چهارقسمت تقسيم مي گردد درهر بخش از نقشمايه شش ضلعي وسط يك و در بيرون آن سه پاي مرغ ديده مي شود اين نقشمايه دردستبافته ها و قاليچه هاي عشاير بلوچ نهبندان ،سربيشه وبيرجند زياد بافته ميشود.
16- نقشمايه دودني: اين نقشمايه برگرفته از آويز اسپندي است كه براي دفع چشم زخم درخانه ها ومغازه ها ي منطقه آويز ميگردداز اين موتيف نيز درقاليچه هاي بلوچ جنوب خراسان استفاده مي شود.
17- نقشمايه قلاب: اين موتيف به شكل يك قلاب دوسر ديده مي شود معمولاً در حواشي بكار ميرود.
18- نقشمايه قوچك : به شكل دوشاخ قوچ بوده و به فرمهاي مختلفي درقالي بلوچ بافته ميشود بنظرميرسد كه اكثر اقوام بلوچ ازاين نقشمايه استفاده مي كنند.
19- موتيف كجاوه : به شكل خطي شكسته ومتنظم كه آرايشي شبيه موج دارد ودرهرحركت موج مثلث ياشكل ديگري در بالا يا پايين قرارمي گيرد از اين موتيف بيشتر درحواشي قالي بلوچ خراسان استفاده ميشود.
20- نقشمايه گلدان : درقاليهاي بلوچ اطراف نهبندان و بيرجند ديده شد ويژه گي بارز اين گلدانها سادگي آنها مي باشد.
21- نقشمايه هاي مهري : گروهي از نقش مايه هاي هندسي كه دراشكال مثلث ، مربع ، لوزي وساير چند ضلعي ها بحالت ساده يا تو درتو قرار مي گيرند . ازاين نقشمايه بويژه در قاليهاي بلوچ اطراف سرخس وتايباد استفاده مي گردد.
22- موتيفهاي حيواني : حيواناتي همچون آهو ، شتر ، گوزن بصورت خيلي ساده ديده مي شوند البته نقشمايه حيواني درقاليهاي بلوچ بهلولي با جلوه و ظاهر خيلي پيشرفته تر و مطلوبتري بكار ميرود
23- نقشمايه مرغي : مرغ درقالي بلوچ به فرمهاي مختلف ( تك مرغ ، دومرغي وچهارمرغي ) از جايگاه خاصي برخوردار است درقاليچه هاي بلوچ اطراف تربت حيدريه وايل بهلولي قاينات و بيرجند نگاره هاي مرغي بيشترديده مي شود . بن مايه مرغي بصورت طبيعي يا آبستره درقالي بلوچ ديده مي شود .
24- موتيف ستاره: بن نگاره ستاره درتعداد قابل توجهي از قاليهاي بلوچ خراسان مشاهده مي گردد ستارگان درآسمان بلوچ بسيار زيبا ديده ميشوند وبافنده بلوچ اين ستارگان را به دستبافته خود منتقل نموده است.
پاورقی:
1- ادواردز سيسيل . 1952 . قالي ايران . ترجمه ي مهين دخت صبا . انتشارات فرهنگسراي تهران : 213
2-- wegner , dietrich . 1985 pile rugs of the baluch and their neighbors – part II . tr . lola froenlich , oriental rug review , vol 5 , no 5 , agust pp 48
azadi , s . 1986 . carpet in the baluch tradition . munich :543-
4- azadi,s. 1986 . carpet in the bluch tradition . munich : 57
5-ادوارد ز و سيسيل . 1952. قالي ايران ترجمه مهيندخت صبا و انتشارات فرهنگسرا تهران :214
6- هانگلدين ، ارمن . 1375 . قالي هاي ايراني . ترجمه اصغر كريمي . انتشارات فرهنگسرا تهران :151
7- ژوله ، تورج . پژوهشي در فرش ايران . 1382 . انتشارات يساولي :48
منابع و مآخذ:
1- ادواردز , س , 1952 قالي ايران .چاپ 1368 ترجمه مهيندخت صبا.انتشارات فرهنگسرا.تهران :254
2- اشنبرنر , اريك.1374 قالي و قاليچه هاي شهري و روتايي ايران.ترجمه مهشيد تولايي و محمد رضا نصيري.انتشارات فرهنگسرا .تهران : 165
3- حصوري , علي , نماد در قالي , مجله ي فرش دستباف ايران , شماره 18 سال ششم. تهران : 32
4- ژوله , تورج . پژوهشي در فرش ايران .1382 . انتشارات يساولي : 234
5- ديانت , محمد و محمد اصغري , شناسايي بتحه خراسان, پايان نامه كارشناسي نساجي – مركز آموزش عالي امام خميني . تهران : 250
6- علی حصوری ، مبانی طراحی سنتی ايران ، انتشارات فرهنگان ، 1382
7- وب سايت پژوهشي فرش ايران (www.rugart.org)
8- وب سايت اطلاع رساني فرش ايران (www.carpetour.com)
9- وب سايت سازمان ميراث فرهنگي
10- هانگلدين , آرمن .1375.قالي هاي ايراني.ترجمه اصغر كريمي.انتشارات فرهنگسرا تهران : 151
11- Azadi , S . 1986 . centeral in the baluch tradition . munich . klinkhardt and bire man : 214
12- Black, D and Clive Loveless . 1976.rugs of the wadering baluchi london : david black . oriental carpet : 125
13- Boucher ,J . 1989.baluch woven treasures . alexanderia , va : 152
14- Bougolubor , A . 1907 . the carpets of centeral asia.peterzburg
15- Ford, P.r.g . 1981 . the oriental carpet . newyork : zz.
16- Konieczng , M.g.1979 textile of baluchistan, london : british museum : 77
مقالات:
Bennet, lan . three Bluch rugss, Hali, l/1, pp. 399_400
1983 on colecting baluch rugs, hali vol . 3, no. 1
1978 baluch weavings of the 19th centry, hali, l/3, pp. 284_287
Cole, tom ( interviewer )1994 from the horses mouth, talking baluch with jerry anderson, hali, lessue 76, august/september, pp. 79_89
Craycraft, michael 1991 baluch perspectives, hali, issue 59 vol. 13, no . 112_117
Dhall, d.p. and t.z. dahl 1983 rugs of the afghanistan belouchi, hali, vol . 4, pp. 481_487.
Hale, andy 1994 the story is free, hali, issue 76, august/september.
O’bannon, george 1982a baluch rugs from afghanistan , l. taimani rugs, hali, vol. 4,no. 4, pp. 352_356.
1682b baluch rugs from afghanistan , 2. aksi rugs , hali, vol. 5, no. 2, pp. 127_130
1985 pile rugs of a baluch and their neighbors-part I, tr.lola froenlich, oriental rug review , vol.5 ,no.4,july , pp.2-4
1985 pile rugs of a baluch and their neighbors-part II, tr.lola froenlich, oriental rug review , vol.5 ,no.5 , agust , pp.6-8
1985 pile rugs of a baluch and their neighbors-part III, tr.lola froenlich, oriental rug review , vol.5 ,no.6 , september , pp.2-5
1985 pile rugs of a baluch and their neighbors-part IV, tr.lola froenlich, oriental rug review , vol.5 ,no.7 , october , pp.8-9
1985 pile rugs of a baluch and their neighbors-part V, tr.lola froenlich, oriental rug review , vol.5 ,no.8 , november , pp.8-9
|