گلیم لری 

گلیم لری در مناطق گوناگون و استان های کشور با اسامی مختلفی بافته میشود مثلاََ  با نام محلی رندی در مناطق روستائی و عشایری استان (شهرستان های اردل، لردگان و بعضی نقاط فارسان) ، در استان کرمان بانام شیرکی پیچ ، در استان فارش با نام گلیم سوزنی و در استان آذربایجان  با نام ورش . نوعی گلیم لری را سرانداز معرفی کرده اند که دارای بافتی منحصربفرد است به این دلیل که این گلیم به  صورت پشت بافته می شود یعنی بافنده بافت خود را از پشت طرح شروع می کند و تا پایان بافت قادر نیست روی بافت خود را مشاهد کند.

  کارشناسان صنایع دستی استان در سال 1364 با بررسی انجام شده بر دستبافت های روستائی و عشایری استان متوجه نوعی خورجین متعلق به طایفه اولاد حاج علی شدند . این خورجین از سه تکنیک بافت شامل قالی بافی، گلیم بافی و رندی بافی تشکیل شده بود و از آن به بعد رندی بافی بر روی زیراندازی به نام سرانداز شکل گرفت . طرح ها و نقش های سرانداز (رندباف) اغلب به طور ذهنی که از نسل های گذشته سینه به سینه نقل شده است، این طرح ها اغلب نشأت گرفته از فرهنگ و آداب و سنن می باشد که از طبیعت اطراف الهام گرفته شده است  طرحهایی همچون گل برفی، چهارتکه، گل خورجین، چله چنگ، چنگ و طرحهای شکسته  هندسی که معروفترین طرح سراندازباف در این منطقه طرح های قیصری می باشد.

یکی از نکات قابل توجه در این تولید این است که گلیم را به صورت پشت می بافند، یعنی بافنده از پشت طرح موردنظر شروع به بافت می کند و تا پایان بافت قسمت روی کار خود را نمی تواند ببیند و این از ویژگی های منحصربفرد این نوع بافت است که در کمتر جایی نظیر این بافت دیده می شود و از امتیازات آن به شمار می رود. هم اکنون بافندگان مناطق روستایی و عشایری شهرستان اردل قادرند طرح های قالی را بر روی سرانداز ببافند که نشان از ذوق و استعداد ذاتی مردم این منطقه دارد. لرها گلیم های مرغوبی می بافند که بیشتر با رنگ های سیاه، سبز، آبی، سفید با نقوش خاص منطقه مشخص می شود. بهترین بافت لرها خورجین بزرگ برای نگهداری اثاث خانه است. حاشیه آنها را برای آنکه محکم باشد قالی بافی می کنند.

مواد اولیه گلیم شیرکی پیچ 

ماده اصلی و اولیه آن پشم است، با این تفاوت که پود نازک آن از نخ پشمی یا نخ ابریشمی رنگی است. پود نمره ۲۰ دو لا و نمره ۱۰ دو لا برای تار در نوع سوزنی و نازک آن و همینطور پود نمره ۶ دو لا و تار نمره ۵ سه لا برای شیریکی‌پیچ معمولی استفاده می‌شود.

ابزار کار

مانند سایر بافته‌های داری، از دار و ابزار مربوط استفاده می‌شود. دار آن در اندازه‌های ۵/۲ در ۲۰/۱ یا ۵/۳ در ۲ متر از دو تیر چوبی یا فلزی موازی با فاصله عرض گلیم و دو تیر عمودی تشکیل شده است. در میان چله‌ها دو چوب عمود به نام‌های گرد و پس‌گرد قرار می‌گیرد که تار و پود را از هم جدا می‌کند. در قسمت بالایی دار یا سر دار کلاف‌های نخ پشمی جا دارند. مانند قالی و گلیم از دفتین نیز استفاده می-شود و در بعضی مناطق برای پس و پیش کردن پس‌گرد از ابزاری به نام شاخ بهره می‌گیرند.

روش و مراحل تولید

از نظر تکنیک بافت بین گلیم و قالی قرار دارد، به این صورت که دار آن شبیه گلیم و بافت آن شبیه قالی است، با این تفاوت که سر گره‌ها مانند قالی در روی کار آزاد نمی‌شود، بلکه به دور تارها پیچیده شده و به پشت کار برده می‌شود و سپس رها می‌گردد. پود نازک موجب می‌شود گره‌ها در جای خود محکم شوند و از همین رو به این روش بافت پودپیچی گفته می‌شود.

مراحل بافت به این ترتیب است: ابتدا مانند انواع گلیم چله‌کشی صورت می‌گیرد. سپس ساده بافی یک تار از زیر و یک تار از رو انجام می‌شود. بافت حاشیه و بافت زمینه به صورت پودپیچی، مرحله بعدی است که به آن گره‌زنی می‌گویند. شیوه بافت رج به رج است که برای استحکام بعد از اتمام هر رج، توسط پودی نازک پودگذاری می‌شود. در برخی مناطق یک پود و در بعضی مناطق دو پود گذاشته می-شود که با اینکه موجب سرعت در بافت می‌گردد، ولی زیبایی گونه اول بیشتر است. گره‌های رایج در شیریکی‌پیچ، یکی گره متن است که پود از روی دو چله می‌گذرد و سپس به پشت برمی‌گردد و از زیر رشته رو عبور می‌کند و گره دیگر موسوم به آب‌دوزی است. در پایان، عملیات تکمیلی شامل سوزاندن نخ‌های اضافی پشت گلیم، سوزاندن نخ‌های اضافی سطح گلیم، شستشو، دارکشی و بخار دادن انجام می‌شود.

انواع

به ندرت می‌توان در میان گلیم‌های شیریکی‌پیچ، دو نقش همانند یافت؛ چون نقوش، ترکیب‌بندی و رنگ‌ها بیانگر اندیشه و احساس بافنده‌اند و شادی و اندوه او در سردی و گرمی رنگ تبلور می‌یابد و نشانه‌های ذهنی یا تقلیدی را در شکل دادن نقوش از محیط و طبیعت و از باورها، عادات، سنت‌ها الهام می‌گیرد.

شیریکی‌پیچ مانند قالی دارای انواعی با حاشیه و نقوشی متنوع است. زمینه رنگ آن اغلب نخودی، شیری، سفید، قرمز، آبی، سرمه‌ای و... است و در نقوش آن از همه رنگی استفاده می‌شود، یشمی، چمنی، مشکی، قهوه‌ای، نارنجی، زرد، قرمز، صورتی، آبی و... از نظر نقوش زمینه از تصاویر حیوانات (بز، آهو، شیر، اسب، سگ، گربه، ماهی، فیل، زرافه و...)، پرندگان (لک‌لک، طاووس، طوطی، کبوتر، گنجشک، اردک، خروس و...)، گیاهان (بته جقه: بته شاهی سروی، کِتری، لاله باز و بسته، گل شول، خوشه انگوری، گلدان پایه بلند و..)، ترنج کشیده، گرد و ستاره‌ای (در نقوش بابابیگی، موسی‌خانی، شکارگاهی) و نقوش هندسی متقارن و نامتقارن استفاده می‌شود. حاشیه آن نیز انواعی دارد: حاشیه قلیچ‌بافی، برگه‌دار، انگوری، هفت رنگ، مِداخل، عنکبوتی، بادامی، مارپیچ، اره‌ای، پروانه‌ای، قجری همچنین برای پر کردن فضاهای خالی میانی، از خرده نقش‌هایی استفاده می‌شود که برخی از آنها عبارتند از: قلاب، گل ستاره، گل چارقدی، گل افغانی، چرخک، گل هشت‌پر و... . بافندگان از دیرباز بر این باور بوده‌اند که اگر بخشی از بافته‌شان بی‌نقش بماند، روح بد یا اهریمن در آن نقطه جا می‌گیرد و اثر نیکش را باطل می‌کند؛ از همین رو خرده‌نقش‌ها نیز به‌عنوان جا پر کن، در شکل دادن به کلیت اثر اهمیت خاص خود را دارند.از این گلیم می توان به عنوان زیرانداز استفاده کرد.

مراکز

شیرکی‌پیچ از صنایع دستی استان کرمان است که در شهر کرمان، مناطق شهری، روستایی و عشایری بافت و سیرجان تولید می‌شود. آموزش آن نیز در کارگاه‌های انفرادی و گروهی بافت شیریکی‌پیچ صورت می‌گیرد. این محصول در مراکز فروش صنایع دستی و زیرانداز در سطح استان عرضه می‌شود.

لازم به ذکر است که دست‌بافته‌ای بسیار شبیه به شیریکی‌پیچ در استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل بافته می‌شود که «ورنی» نام دارد، ولی از لحاظ نقوش متفاوت است.

شیوه نگهداری

باید از رطوبت مداوم، حرارت و آتش محفوظ بماند. همچنین در معرض اشعه مستقیم و مداوم خورشید و اشیای نوک تیز و برنده قرار نداشته باشد. برای شستشوی آن از سفیدکننده‌های شیمیایی استفاده نشود و با آب ولرم و صابون شسته شود.

منابع

·         تحقیقی پیرامون گلیم شیریکی‌پیچ، انوریان، رفعت، پایان‌نامه کارشناسی دانشگاه هنر پردیس اصفهان، راهنما حسین یاوری، شهریور ۱۳۷۲

·         کتابهنرهای سنتی ایران در یک نگاه، یاوری، حسین، عرفانی، فاطمه، تهران، سیمای دانش، ۱۳۹۲، ص ۲۰۹

·         کتاب شناخت گلیم، جزایری، زهرا، انتشارات سروش، ۱۳۷۰

·         کتاب آثار هنری ایران، ذکاء، یحیی، سمسار، محمد، انتشارات مخصوص نخست‌وزیری سابق، تهران، ۱۳۵۷