ضد بید کردن  فرش دستباف

از عوامل آسیب رسان به بافته ها عبارتند از:
تابش مستقیم نور
کاهش یا افزایش بیش از حد دما
کاهش افزایش بیش از حد رطوبت
آلودگی های جوی
میکرو ارگانیسمها مانند قارچ و کپک
حشرات و حیوانات موذی
روشها و حالتهای نامناسب نگهداری
از میان عوامل آسیب رسان بید از آفت های مهمی است که خسارت زیادی به فرش وارد می آورد.

الف- بیولوژی حشره بید:

حشره بید پروانه کوچکی است با نام علمی tincola biseliella به رنگ زرد که طول بدن آن ۱۲-۹ میلیمتر می باشد . پروانه های ماده در طول ۳-۲ هفته از عمر خود در حدود صد تخم در محل تاخوردگی های فرش و یا سایر منسوجات پشمی می گذارند . تخم های این پروانه در یکی از مراحل عمر خود به صورت « لارو » در می آیند ، اگر خسارات حاصل از بید روی پشم شود و متوجه می شویم خسارات توسط بید بالغ نیست ، بلکه توسط نوزاد اوست ، یعنی همان لارو که برای رشد خود از پروتئین موجود در پشم تغذیه نموده و با تنیدن تار درروی پشم و حفر دالان هایی در داخل الیاف به آن صدمه می زنند و پس از تبدیل شدن به بید ، دوباره تخم گذاری می کنند ، به این ترتیب تعداد لاروها افزایش می یابد .
یک حشره بید قادر است پس از چهل نسل در حدود ۴۲ کیلوگرم پشم را نابود کند و در نتیجه میزان تخریب فرش نیز زیاد می شود .

در کل دو نوع بید وجود دارد که به پشم صدمه می زند :
۱- بید لباس تحت عنوان Moth
2- بید قالی تحت عنوان Beethe

ب – روشهای مبارزه با بید :

با تمام خطرهایی که بید برای فرش دارد مبارزه با آن به طور کامل امکان پذیر و آسان است . بید از زمان قدیم شناخته شده بود و در هر دوره ای روشهایی برای مبارزه با آن ایجاد شده بود ، اما به طریقه صنعتی و در مقیاس بزرگ به کار گرفته نشده اند ، مانند سرد کردن با استفاده از مواد طبیعی . در ایران و برخی از نقاط دنیا مرسوم است که فرشها را لوله و یا تا کرده و در میان آن ها حبه های نفتالین و یا کافور قرار می دهند تا بخارهای متصاعده از این مواد محیط زیست را برای این حشره نامناسب سازد ، که البته طریقه ای به نسبت قدیمی ولی با ارزش و مفید است .

– چهار روش عمده برای مبارزه با بید وجود دارد :

۱- مسموم کردن محیط تغذیه و تنفس لارو :
در این روش از بخارات مسمومی استفاده می شود که برای لارو کشنده می باشد . البته علاوه بر لارو خود بید نیز از بین می رود ، اما تخم بید باقی می ماند . پس کاربرد این روش دائمی نیست . موادی که در این روش استفاده می شود نباید برای انسان مضر باشد ، مثلاً سیانید هیدروژن(HCN) برای خود انسان نیز خطرناک است و نباید بکار رود . در گذشته از گاز(SO2) برای این منظور استفاده می شده که مقدار زیاد آن نیز برای انسان مضر است.
امروزه از مواد آلی مثل نفتالین استفاده می شود ، که به دلیل پایین بودن نقطه جوش آن در یک محیط بسته غلظت گاز آن افزایش پیدا می کند ، بنابراین در یک فضای بسته مانند درون یک چمدان که لباسهای پشمی داخل آن قرار دارد روشی ارزان و راحت است .
علاوه بر نفتالین ، ماده آلی دیگر به نام پارادی کلروبترن به کار می رود که عملکردی بهتر دارد ، بوی تند و زننده ندارد و بوی آن نسبت به نفتالین زودتر زدوده می شود .از کافور نیز به عنوان ماده ضد بید استفاده می شود که تاثیر آن به مراتب از نفتالین و پارادی کلروبترن کمتر است و بر روی بید قالی هم تاثیر ندارد .

۲- جلوگیری از خسارت بید با روش سرد کردن :
در این روش کالای پشمی را در سرما نگهداری می کنند ، مثلاً در انگلستان و آمریکا جهت نگهداری پوست خز از این روش استفاده می شود . در این روش بید از بین نمی رود بلکه به خواب می رود و در صورت گرم شدن ، فعالیت خود را شروع می کند ، تنها کاری که می توان انجام داد این است که با گرم کردن و سرد کردن متوالی لاروها را از بین برد . بعنوان مثال : کالا ابتدا در دمای (۸- سانتیگراد ) و بعد در دمای (۱۰ درجه سانتیگراد) قرار داده می شود . این عمل چند بار تکرار می شود . بعد از تکرار این عمل و از بین رفتن لاروها ، می توان کالا را در دمای (۵-۴) درجه برای مدت زمان طولانی و به دور از آسیب بید نگهداری نمود .

۳- مسموم کردن بید از طریق تماس با سم :

در این روش ماده به کار برده شده باعث مسموم شدن و از بین رفتن بید و لارو می گردد . سم (D.D.T) که مشتق از دی فنیل متان است ماده ای است ارزان قیمت و به میزان (۲۵/۰-۱/۰) درصد برای ضد بید کردن پشم استفاده می شود . ثبات شستشویی ندارد یعنی در اثر شستشوی کالا از بین می رود . استفاده از آن در طبیعت ممنوع است که به دلیل غیرقابل تجزیه بودن آن می باشد .
ماده دیگری که به عنوان جایگزین آن به کار می رود ، کلروفنیل کلرومتیل سولفور (CCS) می باشد .
مواد به کار رفته در این روش به صورت سطحی روی الیاف می نشیند و به مرور زمان از کالا جدا شده و یا بر اثر شستشو از بین می رود .

۴- استفاده از داروهایی که بر دو قسم می باشند :

الف – غیر ماکول کردن کالا ( غیر قابل خوردن کردن کالا )
گفتیم ساختار شیمیایی پشم کراتین است ، یعنی پیوندهای دی سولفیدی بین زنجیره ها وجود دارد که لارو این پیوندها را شکسته و بعد زنجیره های پروتئینی را خورده و هضم می کند . حال اگر این پیوندها شکسته شده و با ترکیباتی مانند فرم آلدئید دوباره پیوند داده شوند ، به دلیل تغییر نوع پیوند لارو قادر به شکستن این پیوند نبوده و پشم برلای لازو قابل خوردن نمی باشد .

ب – مسموم کردن لارو از طریق خوردن کالای مسموم :

در این روش پشم مسموم و آلوده می شود که در صورت خورده شدن پشم توسط لارو ، لارو از بین می رود . این مواد جذب پشم می شوند و از ثبات شستشویی نسبتاً خوبی برخوردار می باشند . از ویژگی هایی که این مواد باید داشته باشند عبارتند از :
۱- بر خصوصیات فیزیکی الیاف ، مانند : زیردست و استحکام الیاف اثر نامطلوب نداشته باشند .
۲-رنگی نباشند ، زیرا باعث لگه گذاری بر روی پشم می شوند .
۳-از نظر شیمیایی اثر سوء بر ثبات رنگ نداشته باشند .
۴-برای انسان ایجاد حساسیت یا مسمومیت نگنند .
۵- قیمت آنها مناسب باشد .

تحقیقات دامنه داری برای مواد ضد بید انجام گرفته که مواد تولید شده تا حد امکان ویژگی های ذکر شده در بالا را داشته باشند . از جمله این مواد می توان به : سدیم فلوراید ، آلومینیم فلوراید ، اسید پتاسیم فلوراید ، آلومینیوم فلور و آنتیمون اشاره کرد که بسیاری از ویژگیهای بالا را دارد و تنها ثبات شستشویی چندان بالایی ندارند .
امروزه از ترکیبات آلی جدیدی استفاده می شود که شبیه رنگهای اسیدی میلینگ بوده و حتی زمان رنگرزی می توان همراه رنگ استفاده کرد .
این مواد در مراحل مختلف پشم شویی ، رنگرزی و حتی بعد از بافت فرش می توان به کار برد و مقدار مصرف این مواد حدود (۳-۵/۱) درصد است و از جمله این ترکیبات می توان به موارد زیر اشاره کرد .
Eulan a New – Mitin FF

– ضد بید کردن پشم پس از بافت قالی :
در این مرحله فرش با محلول شیمیایی مناسب در درجه حرارت معینی که در بروشور داروها مندرج می باشد شستشو می شود و سپس فرش را در دستگاههای آب گیر قرار می دهند تا آب آن خارج شود و چنان چه در قالی شوئی های سنتی ایران مرسوم است ، آب آن را با بیلچه های مخصوص خارج کرده و این عمل را چندین بار تکرار می کنند تا پرزهای فرش به طور کامل محلول شیمیایی را جذب کنند و پس از این عمل از شستشوی فرش خودداری کرده و آن را همانگونه خشک می کنند .

-ضد بیدکردن پشم زمان رنگرزی :
این روش به صورت یک مرحله و ترجیحاً دومرحله ای در زمان رنگرزی انجام می شود ، آنچه مهم است PH مناسب و درجه حرارت و زمان مناسب می باشد که حدود ۳۰ دقیقه در دمای (۵۰-۴۰) درجه می باشد .
باید ماده ضد بید رقیق شود ، کالا از حمام خارج و ماده ضد بید به طور یکنواخت در حمام اضافه و سپس کالا در آن قرار گیرد .

ضد بید کردن پشم زمان پشم شویی :
مناسب ترین روش زمان پشم شویی است جهت ضد بید کردن پشم ، زیرا در صورت ماندن در انبار به مدت زیاد نگرانی بابت بیدزدگی وجود ندارد و در هزینه ها نیز صرفه جویی می شود . زیرا در یک مرحله صورت میگیرد و نیروی کار نیز کمتر است و جذب ماده ضد بید تقریباً صددرصد است و کیفیت عملیات ضد بید مالی خواهد بود .
در اروپا برخی برای جلوگیری از صدمه حشره بیر فرش هارامیان صفحه های روزنامه که محتوی مقدار زیادی هیدروکربورهای نفتی است لوله می کنند و به مدت های طولانی آن ها را به این طریق محافظت می کنند ولی مهمترین توصیه برای جلوگیری از بیدخوردگی فرش آنست که هر روزه در صورت امکان با بارگذاردن پنجره ها و درب های اطاق ها و سالن ها برای مدتی به فرش ها جریان هوا داده شود .