در داركشي ميخي (سنتي) به منظور رفع كجي فرش از ميخ و تخته استفاده مي شد كه باعث تاثيرات نامطلوبي از جمله پاره شدن تار و پود، اثر زنگ زدگي ميخ ها روي فرش، محدوديت هاي داركشي و ... مي گرديد. خصوصا در فرش هاي ريز باف امكان صدمات جبران ناپذير وجود داشت.

با اختراع دستگاه داركشي كه بدون استفاده از ميخ و بصورت پرس و كشش مكانيكي انجام مي شود، امكان رفع كجي بيشتر از گذشته شده و در مقايسه با روش سنتي از دقت، سرعت عمل و سهولت بيشتري برخوردار مي باشد. از ديگر مزاياي اين دستگاه ، امكان حمل و نقل و نصب آسان آن مي باشد.

تاكنون تعداد بسياري از اين دستگاه ها به كشورهايي نظير آلمان ، ايتاليا، دانمارك ، بلژيك ،ژاپن و ... صادر شده است.

 

 

مقدمه:

دارکشی یکی از اعمالی است که پس از بافت فرش و در گروه عملیات تکمیل آن قرار می گیرد و بوسیله آن کجی های فرش برطرف می گردد.

فرش ها پس از بافت غالبا با مشکل کجی، ناصافی و گونیا نبودن چارچوب آن مواجه هستند از این رو می تواند دارای علت های گوناگونی باشد که بسیاری از آنها قابل پیشگیری می باشد.

انتخاب دار مناسب، چله کشی مناسب دار، توجه بافنده به بافت یکنواخت به خصوص توجه به نوع کوبیدن هر رج، نحوه ی پود دهی و میزان کشش پود ها در هر رج، استفاده از پود یکسان از ابتدای بافت تا پایان آن می تواند در کاهش کجی پس از بافت موثر باشد اما معمولا بسیاری از موارد فوق رعایت نشده و باعث ایجاد کجی می گردد، دارکشی غیر از رفع کجی باعث رفع چین و چروک های فرش نیز می گردد، بنابراین کلیه ی فرش ها اعم از فرش های صاف و یا فرش هایی که مشکل کجی دارند دارکشی می گردند تا چین و چروک های موجود به طور کامل صاف گردند.

عملیات دارکشی از آن جهت حائز اهمیت است که سهم بسزایی در افزایش ارزش واقعی فرش ( به خصوص فرش های ظریف و ریز باف ) پس از تولید دارد.

تاریخچه:

در دوران باستان و اوایل قرون وسطی از فرش به عنوان هدیه جهت ارتباطات و همچنین همانند پولی با ارزشی بین المللی یا اسکناس معتبر برای پرداخت مالیات استفاده می شد. در اواخر دوران قاجار و با راهیابی نمونه هایی از فرش های دوره ی صفوی به اروپا توجه هنردوستان اروپایی و بخصوص تجار و بازرگانان به بازار های ایرانی جلب شد. برخی از کمپانی های اروپا شروع به سرمایه گذاری و تولید فرش در ایران کردند. شرکت تولید کنندگان قالی شرق( ocm), عملیه بورسو زیگلر از بزرگترین این شرکت ها بودند. از این دوران به بعد تحول جدیدی در فرش بافی ایران پدیدار شد و این صنعت روز به روز رشد و گسترش بیشتری یافت. تجار و تولید گنندگان ایرانی خود اقدام به تولید فرش کردند و پس از برچیده شدن کمپانی های خارجی، این تجار توانستند کاملا جای آنان را بگیرند.

در این بین بسیاری از فرش های تولیدی دارای اشکالاتی بودند که تا به آن دوران توجه چندانی به آن نشده بود. این بدان دلیل بود که به علت کمبود تولید، مصرف کننده قدرت انتخاب چندانی نداشت و مجبور بود فرش را علیرغم برخی از عیوب خریداری نماید، لکن با افزایش تولید و تنوع در آن، مصرف کننده قدرت انتخاب بیشتری پیدا کرده و تمایل به خرید فرش های بدون عیب افزایش یافت. گرایش در خرید و فروش فرش های بدون عیب دست اندرکاران فرش را مجبور به رفع این اشکالات نمود. از جمله این اشکالات، کجی، ناصافی لبه های فرش، وجود موج در حاشیه ها، کیس و چین و چروک فرش بود.

تلاش در جهت رفع این عیوب باب جدیدی در جهت رشد و تعالی این صنعت گشود.

دارکشی میخی ( ثابت ) اولین روش دارکشی بود که نه به شکل امروزی بلکه به اشکال ساده تری شکل گرفت و بتدریج شکل امروزی را پیدا کرد این روش دارای اشکالات و نقص های بسیاری بود که از آن جمله کشش ناگهانی قسمت های فرورفته و کوتاه فرش بود که باعث پارگی یا صدمه دیدن تار و پود فرش می گردید. بتدریج نوعی از دارکشی بصورت لولایی بوجود آمد که این نقص را تا حدودی رفع می کرد. در این روش بر خلاف دارکشی میخی ثابت که در آن کجی فرش را با استفاده از ماشین کشش و بصورت یکباره یا حداکثر 2 یا 3 مرحله کشیده و بر روی تخته با میخ محکم می شد به علت وجود لولا در بین تخته ها ابتدا یک ظلع فرش را با میخ در محل ریسمان کشی محکم می کردند و پس از بلند کردن تخته لبه های سمت مقابل را نیز در محل ریسمان کشی میخ می زدند. جاهایی از فرش که کوتاهتر از قسمت های دیگر بوده موجب می شد تا تخته به حالت ایستاده بماند بتدریج با مرطوب کردن جاهای کوتاه فرش و به علت فشار حاصل از وزن تخته این قسمت ها کش آمده و با سایر قسمت ها یکسان می شد، سپس با استفاده از سریشم یا سایر تثبیت کننده ها پشت فرش را آغشته می کردند تا از بازگشت کجی فرش جلوگیری کنند.

اما هر دو روش فوق دارای یک مشکل اساسی و بزرگ بود. این عیب بخصوص در فرش های ظریف و ریز باف بیشتر قابل مشاهده بود. زدن میخ به قالی به تعداد زیاد و در فواصل کم باعث پارگی تار و پود بود ماندن رنگ حاصل از زنگ زدگی میخ ها بر روی فرش می گردید این مشکلات با افزایش تولید قالی های ریز باف و ممتاز در سالیان اخیر نمود بیشتری پیدا کرد بطوریکه برخی از تجار حتی به علت صدماتی که دارکشی میخی به فرش های ممتاز وارد می کرد حاضر نبودند تا این فرش ها را دارکشی نمایند.

دارکشی فکی ( پرسی ) حاصل بکارگیری علم و تجربه و شناخت این مشکلات بود، دستگاه دارکشی پرسی در سال 1374 توسط اینجانب رحیم فروهر به ثبت رسید. این دستگاه به علت استفاده از سیستم پرس و نگهداشتن لبه ی فرش توسط فک ( نوعی گیره ) توانست آسیب های ناشی از کوبیدن میخ به فرش را رفع نماید. علاوه بر این دستگاه نسبت به دارکشی میخی و لولایی دارای مزایای دیگری نیز بود از آن جمله سرعت عمل در دارکشی تا میزان 3 الی 4 برابر، تدریجی بودن عمل کشش به علت استفاده از سیستم دنده و زنجیر ( به دلیل تدریجی بودن کشش آسیب های ناشی از دارکشی به حداقل می رسد )، به حداقل رسیدن و هزینه ها ( در دارکشی سنتی برای هر دارکشی تعداد زیادی میخ مصرف می شد ) و این دستگاه ابتدا در استان قم و سپس سایر شهرها با استقبال عمومی مواجه شد و پس از آن به خارج از کشور صادر گردید.

در حال حاضر تمامی فرش های ریز باف با این دستگاه دارکشی می گردد. اما کارگاه های سنتی میخی و لولایی نیز کماکان به کار خود ادامه میدهند.

نکاتی در باره ی دارکشی میخی و لولایی:

·        از مشکلات عمده ی دارکشی میخی و لولایی نیاز به فضای زیاد جهت کار می باشد. طولانی بودن زمان دارکشی بخصوص زمان خشک شدن فرش ها، بزرگ بودن سایز برخی از فرش ها و متفاوت بودن اندازه ی آنها باعث شده تا کارگاه های دارکشی در 2یا3 طبقه ساخته شود و بطوریکه سقف هر طبقه به عنوان کف طبقه بالاتر مورد استفاده قرار گیرد.

·        با توجه به رجشمار و تراکم فرش از میخ هایی با سایز های متفاوت استفاده می شود. هرچقدر رجشمار بالاتر و فرش ظریف تر باشد بایستی از میخ های نازک تر استفاده شود.استفاده از میخ های درشت برای فرش های ظریف باعث صدمه دیدن بیش از حد تار و پود فرش می گردد، همچنین میخ های نازک توان نگهداری و تحمل فشار فرش های درشت بافت و سنگین را ندارند.

·        در اکثر کارگاه هها از میخ های گالوانیزه به جای میخ های معمولی استفاده می گردد تا میخ ها اثر زنگ زدی بر روی فرش نگذارند.

·        روی تخته ها به مرور زمان و در اثر استفاده مستهلک شده و از بین می رود.معمولا پس از چند سال آنها را پشت و رو می کنند تا نهایت استفاده را از آنها ببرند.

 

دارکشی پرسی ( فکی ):

دارکشی پرسی بر خلاف دارکشی سنتی که از روش میخ و تخته استفاده می کند، از سیستم پرس جهت نگهداری لبه های فرش و همچنین سیستم دنده و زنجیر در جهت کشش فرش بهره گرفته است.

دستگاه دارکشی دارای سایز های متفاوتی می باشد که با توجه به ابعاد فرش ها طراحی و ساخته شده است. برای مثال دستگاه زرع و نیم با ابعاد 180X295 سانتی متر توانایی کشش حداکثر 2 تخته زرع  و نیم را بطور همزمان در عرض دارد. این در حالی است که بر روی این دستگاه می توان کلیه فرش های کوچکتر از زرع و نیم را نیز دارکشی نمود. دستگاه ها عموما 2 ظرفیتی می باشند یعنی همزمان می توان 2 تخته فرش را با هم تحت کشش قرارداد لکن برخی به دلیل کمبود فضا از دستگاه های تک ظرفیتی نیز استفاده می کنند.

فرش های خیلی بزرگ ( بالای 50 متر مربع ) به علت سنگینی بایستی بر روی زمین دارکشی شوند، برای این کار شاسی دستگاه در داخل زمین کار گذاشته می شود و دارکش بایستی بصورت نشسته کار کند.