قالی قشقایی


زيبايي نقش‌ها، خوش‌آيندي طرح‌ها، ظرافت گره‌ها، چشم‌گيري و پايداري رنگ‌ها و بيش از همه، حالت خيال انگيز و مرموز بافته‌ها، قالي قشقايي را صدر‌نشين هنرهاي سنتي كرده است. هنر قاليبافي ايل قشقايي، حدود ششصد سال سابقه داشته و در اين مدت، از نقش و نگاره‌هاي اختصاصي و گاه با سبك‌هاي خاص غير ايلي درآميخته و زماني هم به ابداع و نوآوري پرداخته‌اند و صدها سال، نقش‌هاي اصيل خود را حفظ نموده‌اند.
نامورترين بافندگان قشقايي، كشكولي‌ها هستند كه دستبافته‌‌هاي گره بافته خوابدار را عموما به خوبي از كار در مي‌آورند. زنان ايگدر، قاليچه‌ها و خورجين‌هاي گره‌بافته عالي و ظريفي فرا آورده‌اند كه وسعت دامنه رنگ‌آميزي گياهي آنها اعجاب‌آور است. در طايفه شش‌بلوكي، كه بزرگترين طايفه بافنده ايل قشقايي است، برخي از ممتازترين گره‌بافته‌ها ديده مي‌شود.
ويژگي‌هاي الياف‌شناسي تار و پود بيشتر قالي‌‌هاي قشقايي قديمي از پشم است. قشقايي‌ها، منحصرا براي بافتن قاليچه‌هاي بسيار ريزبافت، از تار و پود نخي و بندرت از پود و ابريشم استفاده مي‌كردند. اما امروزه، كميابي پشم دستريس موجب شده كه تار و پود، بيشتر از نخ (پنبه) باشد و فرش‌هاي قشقايي نوبافته تمام پشم، كم است.
ويژگي‌هاي رنگرزي و رنگبندي كهن‌ترين فرش‌هاي قشقايي، بيش از هشت رنگ متمايز ندارد و تنها در فرش‌هايي كه اواخر قرن دوازدهم هجري به بعد بافته شده، تعداد رنگ‌ها از ده رنگ تجاوز مي‌كند و در اواسط قرن سيزدهم به چهارده رنگ مي‌رسد. پيداست كه قشقايي‌ها تا اواخرقرن دوازدهم هجري به راز پاره‌اي از رنگ‌ها، خاصه قرمزهاي سرخرنگ گلي‌فام، پي نبرده بوده‌اند. از نيمه اول قرن سيزدهم، رفته رفته، رنگ‌هاي نويافته، خاصه آن طلايي فاخر و سبزهاي خرم و سرخ‌هاي آتشين، دردستبافت‌هاي ظريف و ريزبافت كشكولي و ايگدر و... راه پيدا مي‌كنند.
بايد دانست كه رنگ قرمز تند سرخ‌فام (معروف به رنگ گلي) در هنر فرشبافي قشقايي يك رنگ اساسي است. اين قرمز سرخ‌فام، بيشتر در رنگ‌آميزي ترنج‌ها بكار مي‌رود و گاه نيز لچك‌ها و زمينه فرش را به اين رنگ در مي‌آورند، ليكن كاربرد آن در حاشيه كمياب است.
براي رنگ‌آميزي متن و زمينه قالي، گرامي‌ترين رنگ نزد قشقايي‌ها آبي فيروزه‌اي و پس از آن سبز و نيز رنگ سفيد است. نفيس‌ترين قاليچه‌ها، يكي از اين سه رنگ و كمتر از همه سبز را در متن خود دارد. پس از اينها، و البته بيش از همه رنگ سرمه‌اي است كه در دستبافت‌هاي ممتاز، بسيار ژرف و يكدست و صاف و زلال است.
ويژگي‌هاي طرح و نقشه نقش‌هاي متداول و رايج قالي قشقايي را، به دو گروه متمايز تقسيم مي‌كنيم: اول، طرح‌ها و نقش ونگاره‌هاي سنتي عشايري و دوم: طرح‌ها و نقش‌هاي منظم پيوسته كه رايج‌ترين نقش‌هاي ديگر اين گروه، نقش محرمات، ماهي در هم، بته‌اي، گياهي و افشان است. طرح ناظم، مخصوص كشكولي‌هاست و قاليچه ناظم غير كشكولي، ديده نشده است. نقش ماهي در هم را هم كشكولي‌ها فراوان به كار مي‌برند، اما تيره بولي، نقش ديگري جز اين به كار نمي‌برد و دست كم، از يكصد و پنجاه سال پش به اين طرف،‌ به اين نقش، وفادار مانده‌اند.
از نقش‌هاي خاص، بايد به وزير مخصوص اشاره كرد كه نسبتا جديد است و بيش از نزديك به نود سال ندارد و تا به امروز گهگاه، به دست زنان كشكولي بافته مي‌شود. همچنين است نقش‌هاي معروف به عكسي كه نمونه‌هاي آن در سنت قاليبافي قشقايي اندك است و منحصر به قاليچه‌هاي تخت جمشيدي و آدمكي مي‌باشد.
بارزترين نگاره‌هايي كه در قالي‌هاي قشقايي به چشم مي‌خورد، عبارتند از: نگاره‌هاي حاشيه شامل: شبكه، زنجيره، شطرنجي، چهارپر، مرغ، شاه پسند، شمه‌لا، آينه‌بند، ايلانك. نگاره‌هاي متن، مانند: شانه، نخل، خراساني، گل هشت‌پر، چليپا، گردونه خورشيد، ماهي، درنا، چرخ فلك، مرغ، ستاره، گل نيلوفر، بته قبادخاني، درخت و پرنده، آهو، طاووس، شير، شاه‌پرك، گل شش‌پر، گل ترمه، گل آفتابگردان، جام، شطرنج. نقش‌هاي معروف قالي قشقايي كه بر اساس نام طايفه بافنده نامگذاري شده‌اند، شامل: هيبت‌لو، عرب‌چرپانلو، كوهي، دوقزلو از طايفه شش‌بلوكي، بولي، آردكپان، صفي‌خاني، رحيم‌لو و ايگدر از طايفه عمله.